Mỗi con người sinh ra trên đời đều có bản ngã riêng, nhưng triết lý Phật giáo lại cho rằng “mình là vô ngã”. Vậy phải chăng Phật giáo muốn đánh đồng cái “tôi” cá nhân hay đó là nhận thức sâu xa về hành trình kiếm tìm hạnh phúc.
Triết lý Phật giáo “đời là vô thường” hướng con người tới sự tích cực, lạc quan và trân trọng cuộc sống hiện tại. Đó là bản chất của cuộc sống mà con người không thể thay đổi. Chỉ có hiểu và thích nghi với nó mới có thể an nhiên trong tâm hồn, đỡ phiền não và buông bỏ sân hận.
Cũng như vạn vật vô thường, bản thân mỗi con người là vô ngã. Trong quan niệm Phật giáo, bản chất của một con người không phải là bất di bất dịch mà có thể thay đổi. Cơ thể ta thay đổi, ký ức thay đổi, suy nghĩ thay đổi, đến cả tâm tính cũng có thể thay đổi. Vì dòng đời luôn luôn thay đổi nên con người cũng phải thuận theo sự đổi thay đó.
Mỗi cá nhân có cá tính riêng biệt, có cái “tôi” đặc trưng được tạo nên từ môi trường, hoàn cảnh sống, hoàn cảnh giáo dục và nhận thức. Cái “tôi” ấy là bản chất, tạo nên thương hiệu của từng ai, không ai hòa lẫn với ai. Nhưng cũng cần phải biết rằng, cá tính ấy không cố định, bất biến mà sẽ thay đổi theo thời gian, như con người sẽ chín chắn, trưởng thành theo năm tháng. Bởi thế mà Phật giáo mới nói rằng “mình là vô ngã”.
Ý niệm đó gợi mở sự thay đổi, đột phá, đừng bao giờ đóng khung bản thân vì một việc gì đó đã từng làm (dù đúng dù sai) và cũng đừng bao giờ đánh giá một ai qua hành động đơn lẻ của họ. Thiền sư Thích Nhất Hạnh nói: “Nhờ có vô ngã vô thường, mọi thứ đều có thể.”
Thay vì tập trung vào chuyện tìm bản ngã của mình, hãy tập trung tạo nên bản ngã của bạn theo cách mình mong muốn ở từng phút giây. Chúng ta có thể thay đổi, hôm nay tốt hơn hôm qua, đừng ngại và đừng nghĩ rằng con người mình là bất biến. Hôm nay ta có thể buồn đau, không có nghĩa là nỗi buồn đó sẽ theo ta suốt đời. Chúng ta có thể tha thứ cho người khác, và tha thứ cho chính mình.
Khi ta bỏ được ý nghĩ bản chất mình là không đổi, ta sẽ thấy thoải mái hơn khi nhìn lại những thay đổi của mình so với trước đây. Hãy nhớ rằng, trong từng khoảnh khắc, chúng ta đều mới mẻ.
