Tức giận. Thịnh nộ. Uất hận. Dù nó là gì, nó luôn xảy đến cho tất cả chúng ta, kể cả các Phật tử. Và cho dù chúng ta hiểu biết về lòng từ bi, nhưng chúng ta những người con Phật vẫn còn là chúng sanh, nên đôi khi cũng dễ nổi giận. Phật giáo (PG) dạy gì về sự sân hận?
Sân là một trong tam độc – hai độc khác là tham và si. Tam độc là nguyên nhân đầu tiên đưa chúng sinh vào luân hồi sinh tử. Thanh tịnh hóa, không sân hận là điều rất cần thiết khi tu tập theo Phật Giáo. Ngoài ra, trong Phật Giáo không có cái gọi là cơn sân “đúng lý”, hay “chính đáng”. Tất cả mọi sân hận đều là phiền trược, khiến khó có thế đi đến giác ngộ.
Tuy nhiên, những đại sư đã đắc đạo cũng vẫn nhận mình đôi khi cũng “tức giận”. Chỉ bởi đối với tất cả người phàm chúng ta , nếu “không tức giận” đồng nghĩa với “điều không tưởng”.
Chúng ta sẽ nổi giận. Vậy thì chúng ta phải làm gì?
Trước hết, phải thừa nhận mình đang giận
Điều này nghe có vẻ hơi ngốc. Nhưng đã bao nhiều lần bạn gặp ai đó đang giận dữ, mà anh ta có chịu nhận điều đó đâu? Vì lý do nào đó, người ta không thừa nhận mình đang giận. Không được đâu! Bạn không thể xử lý một việc khi bạn không thừa nhận là có nó.
Phật Giáo dạy chúng ta phải chánh niệm. Và chánh niệm với chính mình là một phần trong đó. Khi một cảm xúc hay một ý nghĩ không vui xuất hiện, bạn đừng nén nó lại, hay chạy trốn nó, hay chối từ nó. Thay vì vậy, bạn hãy quan sát nó và hoàn toàn biết nó. Bạn hãy thật chân thành với mình và về mình, điều này rất cần thiết trong đạo Phật.
Điều gì làm bạn giận?
Quan trọng nhất là bạn nên hiểu rằng chính bạn tạo ra sự tức giận đó. Chúng ta thường có khuynh hướng nghĩ rằng cơn giận này là do một điều gì đó bên ngoài chúng ta gây ra, như một người nào đó, hay những chuyện làm ta nổi điên. Nhưng thầy giáo dạy Thiền đầu tiên của tôi thường nói:”Không ai làm bạn giận cả. Chỉ bạn làm bạn giận mà thôi.”
Phật Giáo dạy chúng ta: Sự tức giận khởi lên từ cái tâm. Tuy vậy, khi bạn đang cố gắng đối trị cơn tức giận, bạn phải suy nghĩ một cách cụ thể hơn. Sự tức giận luôn thách thức chúng ta nhìn sâu vào bên trong. Thường thì tức giận mang tính tự vệ. Nó xuất hiện khi ta sợ hãi một cái gì mà ta không thể giải quyết được, hoặc khi cái tôi của ta lớn quá.
Là Phật tử, chúng ta nhận ra cái tôi đó, sự sợ hãi đó, và cơn giận đó là không ‘có thực’ và vô thường. Chúng chỉ là ‘ma’, theo một nghĩa nào đó. Nếu để cho sự sân hận điều khiển hành động của ta, nó đồng nghĩa với chúng ta để ma xui khiến.
Sân hận là tự chiều mình
Sự tức giận gây cảm giác rất khó chịu nhưng lại có sức quyến rũ lớn. Pema Chodron là một nhà nghiên cứu PG nổi tiếng người Mỹ nói rằng: “Người ta luôn thích thú khi đi tìm lỗi người khác”. Đặc biệt là khi cái tôi của ta bị chạm (hầu như trong mọi trường hợp), và ta muốn bảo vệ cơn giận đó. Ta sẽ viện đủ lý do để nuôi dưỡng nó.
Tuy nhiên, Phật Giáo dạy rằng: Ta không thể bào chữa cho sự tức giận hay sân hận. Chúng ta tu tập nghĩa là trau dồi lòng từ bi đối với mọi chúng sinh, và lòng từ bi này không có luyến ái, chấp chặt. “Mọi chúng sinh” gồm có cả người mới hồi nãy chen lấn ta ở cửa, hay đồng nghiệp lợi dụng ta để lập công với sếp, hay thậm chí là một người nào đó ta rất thân thiết và tin cậy, đã phản bội ta.
Vì lý do này, chúng ta phải hết sức thận trọng, đừng làm bất cứ hành động gì khi đang giận nhằm làm tổn thương người khác. Chúng ta cũng đừng để cho ý nghĩ mình cứ theo đuổi cơn giận. Hãy cho nó một nơi thích hợp để nó sống và lớn lên.
Làm thế nào để dứt cơn giận?
Bạn đã biết bạn đang giận, và bạn cũng biết thực ra điều gì khiến bạn giận. Nhưng nếu bạn vẫn còn giận, thì phải làm gì nữa đây?
Pema nói: Phải nhẫn nại! Nhẫn nại nghĩa là chờ đợi để làm hay để nói điều gì đó, cho đến khi bạn có thể làm mà không gây hại cho người khác. “Tính nhẫn nại luôn đi kèm với sự trung thực. Và nó cũng để cho người khác nói, trình bày quan điểm, trong khi bạn không phản ứng gì – nhưng thực ra bạn đang phản ứng rất nhiều”.
Nếu bạn biết thiền định, đây chính là lúc để nó hoạt động. Ngồi yên với cơn nóng giận đang tràn ngập. Lặng im, vắng bặt, không để cho những lời buộc tội người khác hay tự buộc tội mình rầm rì bên tai bạn. Hãy nhận biết mình đang giận và quan sát, tìm hiểu nó. Dùng lòng nhẫn nại và từ bi cho tất cả chúng sinh và cả cho bạn, để vây lấy cơn giận của bạn.
Đừng nuôi dưỡng cơn giận
Không hành động gì, và phải giữ im lặng trong khi giận tất nhiên là rất khó. Cơn giận thường trào dâng trong ta, tạo nên một năng lượng khiến ta rất tức tối và muốn làm một cái gì đó. Môn tâm lý học khuyên chúng ta lúc đó hãy đấm vào gối, hoặc la to lên, hét lớn lên giữa những bức tường để xả cơn giận. Thiền sư Thích Nhất Hạnh không đồng ý.
“Khi bạn biểu lộ cơn giận của mình, bạn sẽ nghĩ rằng bạn xả được giận. Nhưng điều đó không đúng.” Ngài nói: “Khi bạn biểu lộ cơn giận, bằng lời hoặc bằng bạo lực, bạn đang nuôi dưỡng thêm mầm sân hận, và nó sẽ càng lớn lên trong bạn”.
Cần có can đảm để thể hiện lòng từ bi
Đôi khi ta nhầm lẫn giữa tính hung hăng với sức manh, giữa không-làm-gì với sự yếu đuối. Chịu thua cơn giận, để cơn giận lôi chúng ta đi và muốn làm gì ta cũng được. Đó là sự yếu đuối. Còn phải có sức mạnh để nhận thức rằng chính nỗi sợ hãi và sự vị kỷ mới gây ra tức giận. Và cần phải có kỷ luật để thiền định về ngọn lửa đang hừng hực cháy của lòng sân hận.
Đức Phật dạy: “Chiến thắng sân hận bằng lòng từ bi. Chiến thắng cái ác bằng cái thiện. Chiến thắng lòng tham bằng tâm bố thí. Chiến thắng sự dối trá bằng lòng chân thật.” (Kinh Pháp Cú, 233).
Thực hiện điều này với chính mình, với người khác, và với cuộc sống của chúng ta, đó là Phật Giáo. Phật Giáo không phải là một hệ thống tín ngưỡng, hay là một nhãn hiệu in trên chiếc áo của bạn. Phật Giáo chính là điều này.
